સીતાના લગ્ન સ્વયંવર પદ્ધતિ પ્રમાણે થયા ન હતા. મહર્ષિ વાલ્મીકિની રામાયણમાં ફક્ત એ વાતનો ઉલ્લેખ છે કે સીતાના પિતા જનકે જાહેરાત કરી હતી કે જે કોઈ શિવના ધનુષ પર તીર શોધી શકશે તેની સાથે સીતાના લગ્ન થશે. સમયાંતરે ઘણા રાજાઓ આવ્યા, પરંતુ કોઈ ધનુષ્યને ખસેડી શક્યું નહીં.
રામાયણના બાલકાંડના 67મા સંતવાણી અનુસાર, ઋષિ વિશ્વામિત્ર પણ રામ અને લક્ષ્મણ સાથે જનકપુર ગયા અને જનકને રામને ધનુષ્ય બતાવવા કહ્યું. ધનુષ્યનો આકાર જોઈને જ અનુમાન લગાવી શકાય છે કે શા માટે કોઈ રાજા ધનુષ્યને પણ ખસેડી શક્યા નથી. રામાયણ અનુસાર આ ધનુષ્યને લોખંડની વિશાળ પેટીમાં રાખવામાં આવ્યું હતું. આ બોક્સમાં આઠ મોટા પૈડાં ફીટ કરવામાં આવ્યાં હતાં. કોઈક પાંચ હજાર લોકો તેને ત્યાં લઈ આવ્યા હતા. આ ધનુષનું નામ પિનાકા હતું. શ્રી રામે બોક્સ ખોલ્યું, ધનુષ્ય તરફ જોયું અને તેના પર દોરો મૂક્યો. જેમ જ શ્રી રામે ધનુષ્યને તાર માર્યા પછી તેના કાન સુધી ખેંચ્યું કે તે વચ્ચેથી તૂટી ગયું.
लेत चढ़ावत खैंचत गाढ़ें। काहुं न लखा देख सबु ठाढ़ें । तेहि छन राम मध्य धनु तोरा। भरे भुवन धुनि घोर कठोरा ।।
તુલસીદાસજી કહે છે કે રામે ધનુષ્ય ક્યારે ઉપાડ્યું, ક્યારે અર્પણ કર્યું અને ક્યારે ખેંચ્યું, આ ત્રણેય કામ એટલી ઝડપથી કર્યા કે કોઈને ખબર પણ ન પડી. બધાએ જોયું કે રામ ધનુષ્ય સાથે ઉભા છે. તે જ ક્ષણે રામે ધનુષ્યને અડધું તોડી નાખ્યું. એક ભયંકર કઠોર અવાજ સમગ્ર વિશ્વમાં ફેલાયો.
મોટો પાઠ
શિવનું ધનુષ તોડ્યા પછી પણ રામ શાંત રહ્યા. સફળતાના શિખર પર પણ નમ્ર રહેવું એ સજ્જનોનો ગુણ છે.
