500 Rupee Note: રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) એ તેના વાર્ષિક અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે દેશમાં ચલણમાં રહેલી કુલ ચલણમાં રૂ. 500ની નોટોનો હિસ્સો માર્ચ 2024 સુધીમાં વધીને 86.5 ટકા થઈ ગયો છે, જ્યારે એક વર્ષ અગાઉના સમાન સમયગાળામાં તે 77.1 ટકા હતો. રિઝર્વ બેંકના વાર્ષિક અહેવાલમાં આ વધારાનું મુખ્ય કારણ ગયા વર્ષે મે મહિનામાં 2000 રૂપિયાની નોટો પાછી ખેંચી લેવાનું કહેવામાં આવ્યું છે. આ નિર્ણયને કારણે 2000 રૂપિયાની નોટોનો હિસ્સો એક વર્ષ અગાઉના સમાન સમયગાળામાં 10.8 ટકાથી ઘટીને માત્ર 0.2 ટકા પર આવી ગયો છે.
દેશમાં 500 રૂપિયાની મહત્તમ 5.16 લાખ નોટો છે
આરબીઆઈના વાર્ષિક અહેવાલમાં શેર કરવામાં આવેલા ડેટા અનુસાર, 31 માર્ચ, 2024 સુધીમાં, રૂ. 500ની નોટોની મહત્તમ રકમ 5.16 લાખ હતી. જ્યારે 10 રૂપિયાની નોટ 2.49 લાખ નંબર સાથે બીજા સ્થાને છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં ચલણમાં બેંક નોટોના મૂલ્ય અને જથ્થામાં અનુક્રમે 3.9 ટકા અને 7.8 ટકાનો વધારો થયો છે, જ્યારે અગાઉના નાણાકીય વર્ષમાં આ વધારો અનુક્રમે 7.8 ટકા અને 4.4 ટકા હતો. મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ ચલણમાં બેંક નોટોની સંખ્યામાં થયેલો વધારો તાજેતરના વર્ષોમાં સૌથી ઓછો છે.
નકલી નોટોની સંખ્યા પર પણ અસર થઈ છે
વાર્ષિક અહેવાલ મુજબ આ ઉપાડની અસર નકલી નોટોની ઓળખ પર પણ પડી છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, 2,000 રૂપિયાની 26,000 થી વધુ નકલી નોટો મળી આવી હતી જ્યારે એક વર્ષ પહેલા 9,806 નકલી નોટો ઓળખવામાં આવી હતી. જો કે, 500 રૂપિયાની નકલી નોટો મળી આવી છે જે એક વર્ષ પહેલા 91,110 થી ઘટીને 85,711 થઈ ગઈ છે.
RBIએ ચલણી નોટોના પ્રિન્ટિંગ પાછળ રૂ. 5100 કરોડનો ખર્ચ કર્યો હતો
નાણાંકીય વર્ષ 2023-24માં RBIએ નોટ છાપવા પાછળ રૂ. 5,101 કરોડનો ખર્ચ કર્યો હતો જ્યારે એક વર્ષ અગાઉના સમાન સમયગાળામાં રૂ. 4,682 કરોડનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. રિઝર્વ બેંકે લોકોમાં કરન્સીના ઉપયોગને લઈને એક સર્વે પણ કર્યો હતો. આમાં, 22,000 થી વધુ લોકોએ સૂચવ્યું કે ડિજિટલ ચુકવણી પદ્ધતિઓ લોકપ્રિય હોવા છતાં, રોકડ હજી પણ 'પ્રચલિત' છે.
2000ની નોટો પાછી ખેંચવા અંગે રિપોર્ટમાં દલીલ
આ રિપોર્ટમાં રૂ. 2000ની નોટો પાછી ખેંચવા અંગે કહેવામાં આવ્યું છે કે 2016માં નોટબંધી બાદ રજૂ કરવામાં આવેલી આ મૂલ્યની લગભગ 89 ટકા નોટો ચાર વર્ષથી વધુ સમયથી ચલણમાં હતી. તેમને બદલવાની જરૂર હતી અને ઉપરાંત, તે નોટોનો વ્યવહારમાં સામાન્ય રીતે ઉપયોગ થતો ન હતો. રિપોર્ટ અનુસાર, લોકો પાસે ઉપલબ્ધ રૂ. 2000ની કુલ રૂ. 3.56 લાખ કરોડની નોટોમાંથી 97.7 ટકા 31 માર્ચ સુધી પરત આવી હતી.
આરબીઆઈએ સીબીડીસી સંબંધિત ડેટા આપ્યો
સેન્ટ્રલ બેંક ડિજિટલ કરન્સી (CBDC) એટલે કે પાયલોટ મોડલ પર રજૂ કરાયેલ ઈ-રૂપીનું કુલ બાકી મૂલ્ય 234.12 કરોડ રૂપિયા અંદાજવામાં આવ્યું છે, જ્યારે માર્ચ 2023માં તે 16.39 કરોડ રૂપિયા હતું.
