Womens Reservation Bill: મોદી સરકારે આજે વિશેષ સત્રના બીજા દિવસે લોકસભાની કાર્યવાહી દરમિયાન નવી સંસદમાં તેનું પ્રથમ બિલ રજૂ કર્યું. આ પહેલું બિલ મહિલા અનામત બિલ છે. મોદી સરકારે આ બિલને “નારી શક્તિ વંદન એક્ટ બિલ” નામ આપ્યું છે.
કેન્દ્રીય કાયદા મંત્રી અર્જુન રામ મેઘવાલે આ બિલ લોકસભામાં રજૂ કર્યું હતું. બિલ રજૂ કરતી વખતે કેન્દ્રીય મંત્રીએ કહ્યું કે આ બિલ મહિલા સશક્તિકરણ સંબંધિત છે. બંધારણ (128મો સુધારો) બિલ, 2023માં ત્રણ નવા અનુચ્છેદ અને એક નવી કલમનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
1- નવી કલમ - 330A: લોકસભામાં SC અને ST મહિલાઓ માટે અનામત, SC-ST માટે અનામત બેઠકોમાંથી 1/3 બેઠકો મહિલાઓ માટે અનામત રહેશે. તે જ સમયે, લોકસભાની સીધી ચૂંટણી દ્વારા ભરવામાં આવનારી કુલ બેઠકોમાંથી 1/3 બેઠકો મહિલાઓ માટે અનામત રાખવામાં આવશે.
A- SC-ST મહિલાઓને અલગથી અનામત નહીં મળે. અનામતની અંદર જ એસસી એસટી મહિલાઓ માટે અનામતની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. જો સરળ શબ્દોમાં સમજીએ તો, લોકસભા અને વિધાનસભાની બેઠકોની સંખ્યા SC-ST વર્ગ માટે અનામત છે. તેમાં મહિલાઓને 33 ટકા અનામત આપવામાં આવશે. લોકસભામાં 84 સીટો એસસી માટે અને 47 સીટો એસટી માટે અનામત છે. આ બિલ કાયદો બન્યા બાદ SCની 84 અનામત બેઠકોમાંથી 28 મહિલાઓ માટે અનામત રહેશે, જ્યારે STની 47 બેઠકોમાંથી 16 બેઠકો મહિલાઓને આપવાની રહેશે.
B- આ બિલ કાયદો બન્યા બાદ લોકસભામાં મહિલા સભ્યો માટે 181 સીટો અનામત રહેશે. હાલમાં ગૃહમાં મહિલાઓની સંખ્યા 82 છે.
2- 239AA: દિલ્હી વિધાનસભામાં મહિલાઓ માટે બેઠકો અનામત રહેશે. અનુસૂચિત જાતિ માટે અનામત બેઠકોમાંથી 1/3 મહિલાઓ માટે અનામત રહેશે, કુલ બેઠકોની 1/3 બેઠકો સીધી ચૂંટણી દ્વારા ભરવામાં આવશે. બાકીની બેઠકો સંસદ દ્વારા નિર્ધારિત કાયદા દ્વારા મહિલાઓ માટે અનામત રાખવામાં આવશે. દિલ્હી વિધાનસભાની 70માંથી 23 બેઠકો મહિલાઓ માટે હશે.
3- નવી કલમ - 332A: દરેક રાજ્ય વિધાનસભામાં મહિલાઓ માટે અનામત બેઠકો, SC અને ST માટે અનામત બેઠકોમાંથી 1/3 બેઠકો SC અને ST મહિલાઓ માટે અનામત રહેશે. સીધી ચૂંટણી દ્વારા ભરવાની કુલ બેઠકોમાંથી 1/3 બેઠકો મહિલાઓ માટે અનામત રહેશે.
4- નવી કલમ - 334A: આ આરક્ષણ પ્રથમ વસ્તી ગણતરીના સંબંધિત ડેટા પ્રકાશિત થયા પછી સીમાંકન કર્યા પછી લાગુ થશે. સીમાંકનની દરેક પ્રક્રિયા પછી મહિલાઓ માટે સીટોનું રોટેશન અસરકારક રહેશે.
5- કેન્દ્ર સરકારે મહિલા અનામત બિલને 'નારી શક્તિ વંદન એક્ટ' નામ આપ્યું છે.
6- આ બિલ હેઠળ મહિલાઓને 15 વર્ષ માટે લોકસભા અને વિધાનસભાઓમાં અનામત મળશે, 15 વર્ષ પછી જો મહિલાઓ માટે આ અનામતને વધુ લંબાવવી હોય તો બિલને ફરીથી ગૃહના ટેબલ પર રજૂ કરવું પડશે.
7- રાજ્યસભા અને એવા રાજ્યોમાં જ્યાં વિધાન પરિષદની વ્યવસ્થા છે ત્યાં મહિલા અનામત લાગુ થશે નહીં.
8- લોકસભામાં OBC વર્ગ માટે અનામતની કોઈ જોગવાઈ નથી.
આ પણ વાંચો
9- 2026 પછી દેશમાં લોકસભા સીટોનું સીમાંકન થવાનું છે. આ સીમાંકન પછી જ મહિલા અનામત લાગુ કરવામાં આવશે. તદનુસાર, આ કાયદો 2024ની લોકસભા ચૂંટણી સમયે રહેશે નહીં.
10- 33 ટકા અનામત માત્ર લોકસભા અને દિલ્હી વિધાનસભામાં જ નહીં, પરંતુ અન્ય રાજ્યોની વિધાનસભાઓમાં પણ મળશે.
