કોઈપણ દેશ માટે બેંકો કેટલી મહત્વની હોય છે, તેનું ઉદાહરણ તાજેતરના ભૂતકાળમાં 3 અમેરિકન બેંકોના ડૂબી જવાથી જાણવા મળ્યું હશે. જો ભારતની વાત કરીએ તો 3 એવી બેંકો છે, જેમના ડૂબવાનો ખતરો અત્યારે નહિવત છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) આ બેંકોને D-SIB યાદીમાં રાખે છે, જેનો અર્થ છે કે ભારત સરકાર તેમની ડૂબકી પરવડી શકે તેમ નથી. ચાલો હવે સસ્પેન્સનો અંત કરીએ અને તમને જણાવીએ કે કઈ 3 બેંકો સૌથી સુરક્ષિત છે. આ યાદીમાં SBI, HDFC અને ICICI બેંકો આવે છે. આ બેંકોને દેશની સૌથી સુરક્ષિત બેંક માનવામાં આવે છે.
છેલ્લા એક સપ્તાહમાં અમેરિકાની બે બેંકો સિલિકોન વેલી બેંક અને સિગ્નેચર બેંક ડૂબી ગઈ છે. ત્રીજી બેંક એટલે કે ફર્સ્ટ રિપબ્લિક બેંકને અન્ય મોટી બેંકોએ $30 બિલિયનની મદદ આપીને બચાવી છે. જો કે અમેરિકન બેંકો ડૂબવાથી ભારતની બેંકિંગ સિસ્ટમ પર કોઈ અસર નહીં થાય, પરંતુ એક પછી એક બેંકો ડૂબવાની આ ઘટનાએ લોકોની ચિંતા વધારી દીધી છે. લોકો ચિંતા કરે છે કે જો તેમની બેંક ક્યારેય નિષ્ફળ જશે તો તેમના પૈસાનું શું થશે? જો આવું થાય, તો સરકાર પાંચ લાખ રૂપિયા સુધીનું વીમા કવચ આપે છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે ભારતમાં ત્રણ બેંકો એવી છે જે એટલી મોટી છે કે તે ડૂબી શકતી નથી. આવી બેંકોને D-SIB કહેવામાં આવે છે. RBIએ ICICI બેંક, SBI અને HDFC બેંકને D-SIB તરીકે ગણી છે.
D-SIB શું છે?
તકનીકી દ્રષ્ટિએ, ડોમેસ્ટિક સિસ્ટમલી ઇમ્પોર્ટન્ટ બેંક. તેનો અર્થ એ છે કે તે બેંકો જે દેશના અર્થતંત્ર માટે એટલી મહત્વપૂર્ણ છે કે સરકારને તેમને ડૂબવું પોસાય તેમ નથી. કારણ કે તેમના ડૂબવાથી દેશની અર્થવ્યવસ્થા ખોરવાઈ શકે છે. જેના કારણે આર્થિક સંકટ અને ગભરાટની સ્થિતિ સર્જાઈ શકે છે. અંગ્રેજીમાં આવી બેંકો માટે ટુ બિગ ટુ ફેઈલ વાક્ય વપરાય છે.
બેંકોને D-SIB તરીકે જાહેર કરવાની પ્રણાલી 2008ની આર્થિક મંદી પછી શરૂ થઈ હતી. પછી ઘણા દેશોની ઘણી મોટી બેંકો ડૂબી ગઈ, જેના કારણે લાંબા સમય સુધી આર્થિક સંકટની સ્થિતિ રહી. 2015 થી, RBI દર વર્ષે D-SIB ની યાદી બહાર પાડે છે. 2015 અને 2016માં માત્ર SBI અને ICICI બેંક જ D-SIB હતી. 2017થી HDFC પણ આ યાદીમાં સામેલ હતી.
D-SIB કેવી રીતે પસંદ કરવામાં આવે છે?
આરબીઆઈ દેશની તમામ બેંકોને તેમની કામગીરી, તેમના ગ્રાહક આધારના આધારે સિસ્ટમેટિક ઈમ્પોર્ટન્સ સ્કોર આપે છે. બેંકને D-SIB તરીકે સૂચિબદ્ધ કરવા માટે, તેની સંપત્તિ રાષ્ટ્રીય જીડીપીના 2 ટકાથી વધુ હોવી જોઈએ. બેંકના મહત્વના આધારે D-SIB ને પાંચ અલગ-અલગ બકેટમાં રાખવામાં આવે છે. બકેટ ફાઇવનો અર્થ સૌથી મહત્વપૂર્ણ બેંક છે, જ્યારે બકેટ વનનો અર્થ સૌથી ઓછી મહત્વની બેંક છે. જે ત્રણ બેંકો D-SIB છે તેમાં SBI બકેટ થ્રીમાં છે, જ્યારે HDFC અને ICICI બેંક બકેટ વનમાં છે.
બેંક રન - બેંક રનનો અર્થ થાય છે જ્યારે બેંકના ઘણા ગ્રાહકો એક જ સમયે તેમના નાણાં ઉપાડવાનું શરૂ કરે છે અને બેંકની રોકડ થાપણ ઓછી અથવા સમાપ્ત થાય છે. તેના કારણે અમેરિકાની સિલિકોન વેલી બેંક (SVB) ડૂબી ગઈ. અને SVB ડૂબી જવાથી સર્જાયેલી ગભરાટના કારણે સિગ્નેચર બેંક પણ બેંકની દોડધામનો ભોગ બની હતી.
કેપિટલ બફર- કેપિટલ બફર એટલે બેંકના કામ માટે જરૂરી રોકડ ઉપરાંત વધારાની રોકડ રાખવી. જેથી જ્યારે રોકડની વધુ માંગ હોય ત્યારે તેને પૂરી કરી શકાય. તેને આ રીતે વિચારો- ધારો કે ઘરના ખર્ચ માટે તમારું માસિક બજેટ રૂ. 10,000 છે. સામાન્ય રીતે તમારા ખર્ચાઓ 10,000 રૂપિયામાં આવરી લેવામાં આવે છે. જો કે, આની ઉપર તમે ઈમરજન્સી માટે 5000 હજાર વધારાના રાખો.
D-SIB બેંક હોવાનો અર્થ શું છે?
આરબીઆઈ આવી બેંકો પર ચાંપતી નજર રાખે છે. આવી બેંકો બાકીની બેંકોની તુલનામાં મોટી મૂડી બફર રાખે છે, જેથી મોટી કટોકટી હોય અથવા નુકસાન થાય તો પણ તેનો સામનો કરી શકાય. RBIએ D-SIB સાથે વ્યવહાર કરવા માટે અલગ નિયમો બનાવ્યા છે. કેપિટલ બફરની સાથે, આવી બેંકોએ કોમન ઇક્વિટી ટિયર 1 (CET1) કેપિટલ તરીકે ઓળખાતા વધારાના ફંડને પણ જાળવી રાખવાનું હોય છે. RBIની તાજેતરની માર્ગદર્શિકા મુજબ, SBI એ તેની રિસ્ક વેઇટેડ એસેટ્સ (RWA) ના 0.60 ટકા CET1 મૂડી તરીકે રાખવાની જરૂર છે, જ્યારે ICICI અને HDFC બેન્કોએ 0.20 ટકા વધારાની CET1 મૂડી રાખવી જરૂરી છે. આનો અર્થ એ થયો કે જે બેંક વધુ મહત્વની બકેટમાં છે તેણે વધુ વધારાની CET1 મૂડી રાખવી પડશે.
એટલે કે, જો કોઈ બેંક D-SIB છે, તો RBI તેના કડક નિયમો સાથે ખાતરી કરે છે કે તે બેંક સૌથી મુશ્કેલ આર્થિક કટોકટી માટે તૈયાર છે. તેથી જો તમારું ખાતું આવી બેંકમાં છે, તો તમે રાહતનો શ્વાસ લઈ શકો છો કે તમારી બેંક તૂટી નહીં જાય.
