dollar: તમે એ પણ સાંભળ્યું હશે કે એક સમયે એક ભારતીય રૂપિયાની કિંમત ડોલરની બરાબર હતી. ઘણી વખત એવું કહેવાય છે કે રૂપિયાની કિંમત ડૉલર કરતા વધારે હતી. શું ખરેખર એવું ક્યારેય હતું? અથવા આ માત્ર સાંભળવા માટે કહેવામાં આવે છે અને વસ્તુઓ કંઈક અલગ છે. ચાલો આજે આને લગતી દરેક વસ્તુને જાણી લઈએ. આ સમજવા માટે આપણે ઈતિહાસ અને આંકડાઓનાં પાનાંઓ જોવા પડશે, તો જ સંપૂર્ણ ચિત્ર બહાર આવશે.
એમાં કોઈ શંકા નથી કે ભારત એક સમયે સોનાની ચિડિયા કહેવાતું. બાદમાં અલગ અલગ જગ્યાએથી આક્રમણકારોએ ભારતને બંને હાથે લૂંટી લીધું. 1947માં ભારત આઝાદ થયું ત્યારે સમૃદ્ધિની નવી સફર શરૂ થઈ. 1947 પહેલા ભારત આજના જેવો એક દેશ ન હતો પરંતુ વિવિધ રજવાડાઓમાં વહેંચાયેલો હતો. તમામ રજવાડાઓએ પોતપોતાનું ચલણ બનાવ્યું હતું. સ્વતંત્રતા પછી એક ભારતીય ચલણ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું, જે સમગ્ર દેશમાં સ્વીકારવામાં આવ્યું હતું.
આજની વાત કરીએ તો ભારતીય ચલણમાં એક ડોલરની કિંમત 83 રૂપિયાથી વધુ છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ડોલર સામે રૂપિયાની કિંમતમાં ઘટાડો થયો છે. એવું નથી કે માત્ર ભારતીય રૂપિયા સામે ડૉલર મજબૂત થયો છે, પરંતુ લગભગ તમામ દેશોની કરન્સી સામે ડૉલરની વિશ્વસનીયતા પણ વધી છે.
વિદેશ જતા લોકો ઘણી વાર એક યુક્તિ અપનાવતા હોય છે. તેઓ પહેલા રૂપિયાને ડોલરમાં રૂપાંતરિત કરે છે અને બાદમાં તેને સ્થાનિક ચલણમાં રૂપાંતરિત કરે છે. આનાથી તેમને ડૉલરની મજબૂતાઈનો લાભ મળે છે.
1947માં રૂપિયાનું મૂલ્ય કેટલું હતું
ભારતની આઝાદી સમયે રૂપિયો ડોલરની બરાબર ન હતો. thomascook.in ના અહેવાલ મુજબ, 1947માં એક ડોલર 3.30 ભારતીય રૂપિયા બરાબર હતો. 1949 સુધીમાં એક ડોલરની કિંમત 4.76 રૂપિયા થવા લાગી. આ પછી રૂપિયો સતત નબળો પડતો રહ્યો અને ડોલર સતત મજબૂત થતો ગયો.
1980માં એક ડોલર 7.86 ભારતીય રૂપિયાના મૂલ્ય સુધી પહોંચ્યો હતો અને 1990 માં તે 17.01 ભારતીય રૂપિયાના મૂલ્ય સુધી પહોંચ્યો હતો. 2000માં એક ડોલર ખરીદવા માટે 43.50 ભારતીય રૂપિયા ખર્ચવા પડતા હતા. જાન્યુઆરી 2010માં આ દર માત્ર 46.21 રૂપિયા સુધી પહોંચી શક્યો હતો. 10 વર્ષ પછી જાન્યુઆરી 2020 માં, 1 ડૉલરની કિંમત 70.96 રૂપિયા થવા લાગી. ઑક્ટોબર 16, 2023 (તે જ મહિને), 1 ડૉલરનું વિનિમય મૂલ્ય 83.28 રૂપિયા હતું.
તો આઝાદી પહેલા શું હતું?
જો આપણે 1947માં આઝાદી પહેલાની વાત કરીએ તો, કારણ કે ભારત એક સ્વતંત્ર દેશ ન હતો અને અમેરિકા સાથે કોઈ વેપાર નિયમન ન હતું, ત્યાં ડોલર વિરુદ્ધ રૂપિયા જેવી કોઈ વસ્તુ નહોતી. રૂપિયો અંગ્રેજો દ્વારા રજૂ કરાયેલું ચલણ હતું. એક અલગ દલીલ એવી કરવામાં આવે છે કે 1947 પહેલા જ્યારે ભારત બ્રિટિશ શાસન હેઠળ હતું ત્યારે રૂપિયાનું મૂલ્ય વધારે હતું કારણ કે બ્રિટિશ પાઉન્ડનું મૂલ્ય પણ વધારે હતું.
ડૉલર વિરુદ્ધ રૂપિયાનો ઇતિહાસ
1944માં વિશ્વમાં પ્રથમ વખત બ્રિટિશ વુડ્સ કરાર પસાર કરવામાં આવ્યો હતો. આ કરાર હેઠળ વિશ્વની દરેક ચલણની કિંમત નક્કી કરવામાં આવી હતી. 1947 સુધીમાં (ભારત આઝાદ થયું ત્યાં સુધીમાં) લગભગ તમામ દેશોએ આ કરાર સ્વીકારી લીધો અને સમગ્ર વિશ્વમાં તેના આધારે કિંમતો નક્કી થવા લાગી.
જો આપણે આધુનિક મેટ્રિક સિસ્ટમને સમજીએ તો 1913માં ડોલરમાં ભારતીય રૂપિયાનું મૂલ્ય 0.09 રૂપિયા હોવું જોઈએ. અને જો આપણે 1 ડૉલર = 1 ભારતીય રૂપિયાની દલીલ પણ રાખીએ તો 1948માં આ મૂલ્ય 3.31 રૂપિયા પર પહોંચી ગયું. 1949માં તે 3.67 રૂપિયા હતો અને 1970 સુધીમાં તે 7.50 રૂપિયા સુધી પહોંચી ગયો.
સોશિયલ વેબસાઈટ Quora પર એક યુઝર્સ ગિરી દેવે લખ્યું છે કે તેમના માતા-પિતા તેમને કહેતા હતા કે તેઓ 1 રૂપિયામાં 25 કિલો ચોખા ખરીદી શકે છે. જો કે, ચોખાની ગુણવત્તા અને ફુગાવા સહિતના અન્ય પરિબળોને ધ્યાનમાં રાખીને, એવું તારણ કાઢી શકાય નહીં કે રૂપિયાની કિંમત ડોલરની બરાબર હતી.
