બજેટ સાથે જોડાયેલા રસપ્રદ તથ્યો, કોણે પહેલીવાર રજૂ કર્યું બજેટ? કાળું નાણું બહાર પાડવાની યોજના ક્યારે આવી?

નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 1 ફેબ્રુઆરીએ કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કરે તેવી શક્યતા છે. આ તેમનું ચોથું બજેટ હશે. સૌથી વધુ બજેટ રજૂ કરવાના મામલામાં મોરારજી દેસાઈનું નામ આવે છે. આ સિવાય બજેટ સાથે જોડાયેલા ઘણા રસપ્રદ તથ્યો છે, જે તમારા માટે જાણવું જરૂરી છે.  ચાલો જોઈએ...

આઝાદી પહેલા વચગાળાની સરકારનું બજેટ લિયાકત અલી ખાને રજૂ કર્યું હતું. આ બજેટ 9 ઓક્ટોબર 1946 થી 14 ઓગસ્ટ 1947 સુધીનું હતું. આ પછી, સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ બજેટ 26 નવેમ્બર 1947ના રોજ તત્કાલિન નાણામંત્રી આરકે સન્મુખમ ચેટ્ટી દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું.

ભારતનું પ્રથમ બજેટ રજૂ કરવાનો શ્રેય જેમ્સ વિલ્સનને જાય છે, જેમણે 18 ફેબ્રુઆરી 1860ના રોજ વાઇસરોયની કાઉન્સિલમાં પ્રથમ વખત બજેટ રજૂ કર્યું હતું. વાઈસરોયની એક્ઝિક્યુટિવના ફાઈનાન્સ સભ્ય તરીકે ફાઈનાન્સ નિષ્ણાત જેમ્સ વિલ્સન દ્વારા પ્રથમ વખત વિલ્સનની નિમણૂક કરવામાં આવી હતી. જેમ્સ વિલ્સનને ભારતીય બજેટના સ્થાપક પણ કહેવામાં આવે છે. વર્ષ 1860 થી, દેશની આર્થિક સ્થિતિની વિગતો રજૂ કરતું બજેટ દર વર્ષે વાઈસરોયની કાઉન્સિલમાં રજૂ કરવામાં આવતું હતું, પરંતુ તે સમયે ભારત ગુલામ હતું, તેથી ભારતીય પ્રતિનિધિઓને આ બજેટ પર ચર્ચા કરવાનો અધિકાર નહોતો.

જોન મથાઈએ આખું બજેટ વાંચ્યું ન હતું
જોન મથાઈ દેશના બીજા નાણામંત્રી બન્યા. 1949-1950નું બજેટ રજૂ કરતી વખતે તેમણે આખું બજેટ વાંચ્યું ન હતું. તેના બદલે જે મુખ્ય મુદ્દાઓ હતા એ જણાવ્યા. તેમનું ભાષણ મોંઘવારી અને આર્થિક નીતિ પર કેન્દ્રિત હતું.  બજેટ ઐતિહાસિક હતું, જેમાં પ્રથમ વખત આયોજન પંચ અને પંચવર્ષીય યોજનાનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો.

પ્રથમ વખત બ્લેક મનીનો પર્દાફાશ કરવાની યોજના
1955-56 સુધી, બજેટ દસ્તાવેજો હિન્દીમાં પણ તૈયાર કરવામાં આવ્યા હતા. કાળા નાણાને બહાર લાવવાની યોજના પ્રથમ વખત 1955-56માં ભારતના કેન્દ્રીય બજેટમાં રજૂ કરવામાં આવી હતી.  1987ના બજેટમાં રાજીવ ગાંધીએ પ્રથમ વખત લઘુત્તમ વૈકલ્પિક કર સાથે કોર્પોરેટ ટેક્સ રજૂ કર્યો હતો.

1994માં સર્વિસ ટેક્સની જોગવાઈ: 1994માં કેન્દ્રીય બજેટમાં સર્વિસ ટેક્સની જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી. આ બજેટ તત્કાલિન નાણામંત્રી મનમોહન સિંહે રજૂ કર્યું હતું.  સર્વિસ સેક્ટરને ટેક્સના દાયરામાં લાવવાના વિચારને કારણે બજેટમાં સર્વિસ ટેક્સની જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી.

અગાઉ ફેબ્રુઆરીના છેલ્લા દિવસે સાંજે 5 વાગ્યે કેન્દ્રીય બજેટની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. કારણ કે તે સમયે બ્રિટનમાં બજાર ખુલવાનો સમય હતો, પરંતુ તે પછી 2001થી નાણામંત્રીએ 11 વાગ્યા પહેલા સંસદમાં કેન્દ્રીય સામાન્ય બજેટ રજૂ કરવાનું શરૂ કર્યું.

સૌથી વધુ બજેટ રજૂ કરનાર મોરારજી દેસાઈનું નામ: ભારતીય બજેટ ઈતિહાસમાં સૌથી વધુ બજેટ રજૂ કરવાનો રેકોર્ડ તત્કાલિન નાણામંત્રી મોરારજી દેસાઈના નામે છે.  મોરારજી દેસાઈએ નાણામંત્રી રહીને દસ વખત બજેટ રજૂ કર્યું હતું. મોરારજી દેસાઈ પછી જો કોઈનું નામ આવે છે, તો તે છે કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતા અને મનમોહન સિંહ સરકારમાં નાણામંત્રી પી. ચિદમ્બરમ, જેમણે દેશ માટે નવ વખત બજેટ રજૂ કર્યું હતું. મોરારજીભાઈ દેસાઈ એકમાત્ર નાણામંત્રી હતા જેમણે તેમના જન્મદિવસે બજેટ રજૂ કર્યું હતું  એ પણ એક વાર નહિ પણ બે વાર. બંને લીપ વર્ષના હતા અને મોરારજીનો જન્મ 29 ફેબ્રુઆરીએ થયો હતો.

 રાષ્ટ્રપતિ પ્રણવ મુખર્જી, યશવંત સિંહા, વાયબી ચવ્હાણ અને સીડી દેશમુખે દેશ માટે 7-7 બજેટ રજૂ કર્યા છે. વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહ નાણામંત્રી તરીકે 6 બજેટ રજૂ કરી ચૂક્યા છે. તે જ સમયે, દેશના ચોથા નાણાં પ્રધાન ટીટી કૃષ્ણમાચારીએ પણ 6 બજેટ રજૂ કર્યા.

જવાહરલાલ નેહરુ, ઈન્દિરા ગાંધી, રાજીવ ગાંધી, ચરણ સિંહ, એનડી તિવારી, મધુ દંડવતે, એસબી ચવ્હાણ અને સચિન્દ્ર ચૌધરીએ એક-એક બજેટ રજૂ કર્યું છે.  પંડિત જવાહરલાલ નેહરુ, ઈન્દિરા ગાંધી અને રાજીવ ગાંધીએ વડાપ્રધાનની સાથે નાણામંત્રી રહીને બજેટ રજૂ કર્યું હતું.  ચરણ સિંહે એકવાર અને મોરારજી દેસાઈએ નાયબ વડાપ્રધાન અને નાણામંત્રી તરીકે ચાર વખત બજેટ રજૂ કર્યું હતું.