RBI: નાણાકીય વર્ષ 2024ના અંત સુધીમાં 12 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનું કુલ દેવું ભારતના ગ્રોસ સ્ટેટ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ (GSDP) ના 35 ટકાથી વધુ હશે. આનો સીધો અર્થ એ થયો કે દેશના આ 12 રાજ્યો લોન લેવામાં ટોચ પર છે અને તેમની પાસે રાજ્યોના કુલ દેવાના 35 ટકા છે. મોટી વાત એ છે કે બિહાર જેવા ગરીબ રાજ્યો જ નહીં પરંતુ આવા ઘણા રાજ્યો પણ આ યાદીમાં સામેલ છે જે સમૃદ્ધ કહેવાય છે પરંતુ દેશના ગ્રોસ સ્ટેટ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ (GSDP)માં દેવાનો મોટો હિસ્સો છે.
આ 12 રાજ્યો કયા છે?
અરુણાચલ પ્રદેશ, બિહાર, ગોવા, હિમાચલ પ્રદેશ, કેરળ, મણિપુર, મેઘાલય, મિઝોરમ, નાગાલેન્ડ, પંજાબ, રાજસ્થાન અને પશ્ચિમ બંગાળ તેમની આર્થિક કટોકટી અને નબળા નાણાં વ્યવસ્થાપનને કારણે ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI)ના રડાર હેઠળ આવી ગયા છે. RBIએ તેના વાર્ષિક રિપોર્ટ 2022-23માં રાજ્યોના દેવા અંગે પણ મોટો ખુલાસો કર્યો છે.
દેશના દેવા અંગે વિશેષ તથ્યો શું છે?
ભારતના 33 ટકાથી વધુ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ 2023-24ના અંત સુધીમાં તેમના દેવું તેમના GSDPના 35 ટકાને વટાવી જવાનો અંદાજ મૂક્યો છે. આ રાજ્યોએ આ નાણાકીય વર્ષમાં તેમની રાજકોષીય ખાધ તેમના સંબંધિત GSDPના 4 ટકાથી વધુ રહેવાનો અંદાજ મૂક્યો છે. આ એવા રાજ્યો છે જે ગયા વર્ષની સરખામણીમાં વધુ માર્કેટ બોરોઈંગ લઈ રહ્યા છે. વર્ષ 2022-23માં રાજ્યોનું ગ્રોસ માર્કેટ બોરોઇંગ કુલ માર્કેટ બોરોઇંગના 76 ટકા હતું.
ઉત્તર પ્રદેશ સિવાય અન્ય તમામ રાજ્યોનું દેવું 30 ટકાથી વધુ હશે.
આરબીઆઈના વાર્ષિક અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે આંધ્રપ્રદેશ, ઝારખંડ, ત્રિપુરા અને ઉત્તર પ્રદેશ હવે વધુ દેવું ધરાવતા રાજ્યોની શ્રેણીમાં નથી. દેશના સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતું ઉત્તર પ્રદેશ સિવાય બાકીના બધાએ ચાલુ નાણાકીય વર્ષના અંતે તેમનું દેવું જીએસડીપીના 30 ટકાથી વધુ હોવાનો અંદાજ મૂક્યો છે. UPએ નાણાકીય વર્ષ 2024માં દેવું ઘટાડીને 28.6 ટકા સુધી લાવવાનો અંદાજ મૂક્યો છે, જ્યારે એક વર્ષ પહેલાં UPનું દેવું કુલ GSDPના 30.7 ટકા હતું.
RBIના તાજેતરના વાર્ષિક અહેવાલમાં શું છે ખાસ
આરબીઆઈએ તેના તાજેતરના વાર્ષિક અહેવાલમાં ચેતવણી આપી છે કે બિન-આવશ્યક વસ્તુઓ અને સેવાઓ, સબસિડી, મની ટ્રાન્સફર અને ગેરંટી માટે કોઈપણ વધારાની ફાળવણી આ રાજ્યોની નાજુક આર્થિક સ્થિતિને વધુ જોખમમાં મૂકી શકે છે. તેની અસર છેલ્લા બે વર્ષમાં સરકારી તિજોરીના એકત્રીકરણને સંભવિતપણે અવરોધી શકે છે.
કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના દેવાની સ્થિતિ શું છે?
કોઈપણ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશે તેનું દેવું જીએસડીપીના 35 ટકાથી વધુ હોવાનો અંદાજ લગાવ્યો નથી. કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં, જમ્મુ અને કાશ્મીર અને પુડુચેરી 2023-24 ના અંત સુધીમાં તેમના દેવાના 30 ટકાને વટાવી જવાનો અંદાજ છે. જો જમ્મુ અને કાશ્મીર, દિલ્હી અને પુડુચેરીને યાદીમાંથી બાકાત રાખવામાં આવે તો આ નાણાકીય વર્ષના અંતે 42 ટકા લોન સંબંધિત GSDPના 35 ટકાથી વધુ હોઈ શકે છે.
ઉચ્ચ લોન ધરાવતા રાજ્યોની સંખ્યા ઘટીને 12 થઈ
જો કે કોવિડ-કટોકટીના સમયગાળાથી એટલે કે વર્ષ 2020-21થી ઉચ્ચ લોન રેશિયો ધરાવતા રાજ્યોની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે. નાણાકીય વર્ષ 2011ના અંતે 16 રાજ્યોમાં આટલી ઊંચી લોન હતી. આવતા વર્ષે આ રાજ્યો ઘટીને 13 થઈ ગયા. હવે 2022-23ના સંશોધિત અંદાજો અને 2023-24ના બજેટ અંદાજ પ્રમાણે તે ઘટીને 12 થઈ ગયો છે.
